Heart Failure: प्रकार, लक्षणे, कारणे आणि उपचार

तुम्हाला माहिती आहे का Heart Failure म्हणजे नेमके काय असते? जेव्हा तुमच्या शरीरातील हृदयाचे स्नायू हवे तसे रक्त पंप करू शकत नाही तेव्हा त्या परिस्थितीला Heart Failure असे म्हणतात. Heart Failure चे अनेक प्रकार आहेत आणि त्यांची लक्षणे देखील आहेत. शिवाय त्यांची कारणे आणि त्यावर उपचार देखील केला जातो. याबद्दलच आपण आजच्या या Article मध्ये संपूर्ण माहिती पाहणार आहोत.

Types of Heart Failure – हृदय विकाराचे प्रकार

हृदय विकार हृदयाच्या डाव्या बाजूला, हृदयाच्या उजव्या बाजूला किंवा दोन्ही बाजूंना प्रभावित करू शकते. हृदय अद्याप किती चांगले पंप करू शकते याचा आधार घेऊन डॉक्टर हृदयाच्या विकाराचे वर्गीकरण देखील करतात.

डाव्या बाजूचे हृदय विकार

हृदयाचे डावे वेंट्रिकल शरीराभोवती पुरेसे रक्त पंप करत नाही. त्यामुळे फुफ्फुसांच्या नसा ज्या फुफ्फुसातून रक्त वाहून नेणाऱ्या रक्तवाहिन्या असतात त्यामध्ये रक्त जमा होते. यामुळे श्वास घेण्यास त्रास होतो किंवा खोकला होतो – विशेषत: शारीरिक हालचालींदरम्यान. डाव्या बाजूचे हृदय विकार हा सर्वात सामान्य प्रकार आहे.

उजव्या बाजूचे हृदय विकार 

यामधे हृदयाचे उजवे वेंट्रिकल फुफ्फुसांना पुरेसे रक्त पंप करण्यासाठी खूप कमकुवत होतात. यामुळे रक्तवाहिन्यांमध्ये ज्या अवयव आणि ऊतींमधून रक्त परत हृदयाकडे वाहून नेणाऱ्या रक्तवाहिन्या असतात यामध्ये रक्त तयार होते. शिरांच्या आत वाढलेला दाब रक्तवाहिन्यांमधून द्रवपदार्थ आसपासच्या ऊतींमध्ये ढकलतो. यामुळे पायांमध्ये किंवा जननेंद्रियाच्या भागात, अवयवांमध्ये किंवा पोटात (पोट) कमी प्रमाणात द्रव जमा होतो.

बायव्हेंट्रिक्युलर हार्ट फेल्युअर

बायव्हेंट्रिक्युलर हार्ट फेल्युअर मध्ये हृदयाच्या दोन्ही बाजू प्रभावित होतात. यामुळे डाव्या बाजूच्या आणि उजव्या बाजूच्या हृदयाच्या विफलतेसारखीच लक्षणे उद्भवू शकतात, जसे की श्वास लागणे आणि द्रव जमा होणे.

डाव्या बाजूचे हृदय विकार सामान्यतः कोरोनरी धमनी रोग (CAD), हृदयविकाराचा झटका किंवा दीर्घकालीन उच्च रक्तदाब यामुळे होतो. उजव्या बाजूचे हृदय विकार सामान्यतः प्रगत डाव्या बाजूच्या हृदयाच्या विफलतेच्या परिणामी विकसित होते आणि नंतर त्याच प्रकारे उपचार केले जातात. हे कधीकधी फुफ्फुसातील उच्च रक्तदाब, फुफ्फुसातील एम्बोलिझम (पल्मोनरी एम्बोलिझम) किंवा सीओपीडी सारख्या फुफ्फुसाच्या काही आजारांमुळे होत असते.

Symptoms Of Heart Failure – हृदय विकाराची लक्षणे

जर तुम्हाला हृदय विकार असेल तर तुमचे हृदय तुमच्या शरीराच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी पुरेसे रक्त पुरवू शकत नाही. ज्यामुळे तुमच्या शरीरात लक्षणे हळूहळू विकसित होऊ लागतात. कधीकधी हृदय अपयशाची लक्षणे अचानक सुरू होतात. हृदय अपयशाच्या लक्षणांमध्ये खालील बाबी समाविष्ट आहेत.

• क्रियाकलापांसह किंवा झोपताना श्वास लागणे.
• थकवा आणि अशक्तपणा.
• पाय, घोट्या आणि पायांना सूज येणे.
• जलद किंवा अनियमित हृदयाचा ठोका.
• व्यायाम करण्याची क्षमता कमी होते.
• खोकला जो जात नाही किंवा रक्ताच्या डागांसह पांढरा किंवा गुलाबी श्लेष्मा आणणारा खोकला.
• पोटाच्या भागात सूज येणे.
• द्रव जमा होण्यामुळे खूप जलद वजन वाढणे.
• मळमळ आणि भूक नसणे.
• सतर्कता नष्ट होणे किंवा योग्य लक्ष केंद्रित करता न येणे.
• हृदयविकाराचा झटका आल्यास छातीत दुखणे.

Reason of Heart Failure – Heart Failure ची कारणे

आपल्याला Heart Failure चा विकार का होतो त्यांच्या काही संभाव्य कारणे खालील प्रमाणे आम्ही सांगत आहोत.

कोरोनरी धमनी रोग (CAD) 

हृदयाला रक्त आणि ऑक्सिजन पुरवणाऱ्या धमन्यांमध्ये चिकट पट्टिका तयार होतात तेव्हा CAD म्हणजेच कोरोनरी धमनी रोग होते. हृदयाच्या स्नायूंमध्ये रक्त प्रवाह कमी होतो. जर धमन्या ब्लॉक झाल्या किंवा गंभीरपणे अरुंद झाल्या तर हृदयाला ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वांची भूक लागते. यामुळे देखील कित्येकदा Heart Failure ची संभावना असते.

हृदयविकाराचा झटका

हृदयाच्या स्नायूंना रक्त पुरवठा करणाऱ्या धमनीत अचानक अडथळा येत असेल तर या परिस्थितीला हृदयविकाराचा झटका असे म्हणतात. रक्ताशिवाय हृदयाच्या स्नायूचा काही भाग खराब होतो आणि जसे पाहिजे तसे हृदय काम करत नाही. ज्यामुळे मग Heart Failure चा धोका वाढतो.

कार्डिओमायोपॅथी

हृदयाच्या स्नायूंना होणारे नुकसान पुरेसे रक्त पंप करण्यापासून प्रतिबंधित करते. जनुकातील बदल संक्रमण आणि अल्कोहोल किंवा ड्रग्सच्या वापरामुळे ही स्थिती होऊ शकते.

एकापेक्षा जास्त रोग

उच्च रक्तदाब, हृदयाच्या झडपांचे आजार, थायरॉईड रोग, मूत्रपिंडाचे आजार,  मधुमेह किंवा तुम्ही जन्माला आलेल्या हृदयाच्या समस्यांमुळे हृदय अपयश होऊ शकते. काहीवेळा, एकापेक्षा जास्त रोग एकत्र येऊन हृदय अपयशी ठरतात.

Treatment of Heart Failure – Heart Failure वर उपचार

हृदय अपयशाचा उपचार कारणावर अवलंबून असू शकतो. उपचारांमध्ये अनेकदा जीवनशैलीतील बदल आणि औषधे यांचा समावेश होतो. जर दुसऱ्या आरोग्य स्थितीमुळे हृदय निकामी होत असेल, तर त्यावर उपचार केल्याने हृदयाची विफलता पूर्वी प्रमाणे होऊ शकते.

हृदयाची विफलता असलेल्या काही लोकांना अवरोधित धमन्या उघडण्यासाठी किंवा हृदयाला चांगले काम करण्यास मदत करण्यासाठी एखादे उपकरण ठेवण्यासाठी शस्त्रक्रिया करायची आवश्यक असते. तर कित्येकदा काही औषधांनी सुद्धा उपचार करता येऊ शकते ते आपण पुढील प्रमाणे पाहूया:

औषधे

हृदयाच्या विफलतेवर उपचार करण्यासाठी काही औषधे वापरले जाऊ शकते. वापरलेली विशिष्ट औषधे हृदयाच्या विफलतेचे कारण आणि लक्षणे यावर अवलंबून असतात. हृदयाच्या विफलतेवर उपचार करण्यासाठी औषधे समाविष्ट आहेत:

एंजियोटेन्सिन-कन्व्हर्टिंग एन्झाइम (ACE) इनहिबिटर

ही औषधे रक्तदाब कमी करण्यासाठी रक्तवाहिन्यांना आराम देतात, रक्त प्रवाह सुधारतात आणि हृदयावरील ताण कमी करतात. उदाहरणांमध्ये enalapril (Vasotec, Epaned), lisinopril (Zestril, Qbrelis) आणि captopril यांचा समावेश होतो.

एंजियोटेन्सिन रिसेप्टर ब्लॉकर्स (एआरबी)

या औषधांचे ACE इनहिबिटर सारखेच फायदे आहेत. जे लोक एसीई इनहिबिटर सहन करू शकत नाहीत त्यांच्यासाठी ते एक पर्याय असू शकतात. त्यात लॉसर्टन (कोझार), वलसार्टन (डिओव्हन) आणि कॅन्डेसर्टन (अटाकँड) यांचा समावेश होतो.

एंजियोटेन्सिन रिसेप्टर प्लस नेप्रिलीसिन इनहिबिटर (ARNIs)

हे औषध हृदयाच्या विफलतेवर उपचार करण्यासाठी दोन रक्तदाब औषधे वापरते. एकत्रित औषध म्हणजे सॅक्युबिट्रिल-वलसार्टन (एंट्रेस्टो). ह्रदय निकामी झालेल्या काही लोकांवर कमी इजेक्शन फ्रॅक्शनसह उपचार करण्यासाठी याचा वापर केला जातो. हे त्या लोकांमध्ये हॉस्पिटलमध्ये राहण्याची गरज टाळण्यासाठी मदत करू शकते.

बीटा ब्लॉकर्स

ही औषधे हृदयाची गती कमी करतात आणि रक्तदाब कमी करतात. ते हृदयाच्या विफलतेची लक्षणे कमी करतात आणि हृदयाला चांगले काम करण्यास मदत करतात. जर तुम्हाला हार्ट फेल्युअर असेल तर बीटा ब्लॉकर्स तुम्हाला जास्त काळ जगण्यास मदत करू शकतात. उदाहरणांमध्ये carvedilol (Coreg), metoprolol (Lopressor, Toprol-XL, KapSpargo Sprinkle) आणि bisoprolol यांचा समावेश होतो.

लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ

अनेकदा ज्यांना पाण्याच्या गोळ्या म्हणतात ही औषधे तुम्हाला वारंवार लघवी करायला भाग पाडतात. हे तुमच्या शरीरात द्रव जमा होण्यापासून रोखण्यास मदत करते. लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ, जसे की फ्युरोसेमाइड (लॅसिक्स, फ्युरोसिक्स), देखील फुफ्फुसातील द्रव कमी करतात, त्यामुळे श्वास घेणे सोपे होते.

काही लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ शरीरात पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम गमावतो. तुमचे डॉक्टर्स यावर उपचार करण्यासाठी पूरक आहाराची शिफारस करू शकतात. जर तुम्ही लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ घेत असाल, तर तुमची पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम पातळी तपासण्यासाठी तुम्ही नियमित रक्त तपासणी करू शकता.

इतर औषधे

तुमचा आरोग्य सेवा प्रदाता विशिष्ट लक्षणांवर उपचार करण्यासाठी इतर औषधे लिहून देऊ शकतो. उदाहरणार्थ, काही लोकांना छातीत दुखण्यासाठी नायट्रेट्स, कोलेस्ट्रॉल कमी करण्यासाठी स्टॅटिन किंवा रक्ताच्या गुठळ्या टाळण्यासाठी रक्त पातळ करणारे पदार्थ मिळू शकतात.

शस्त्रक्रिया किंवा इतर प्रक्रिया

हृदय अपयशास कारणीभूत असलेल्या समस्येवर उपचार करण्यासाठी हृदय उपकरण ठेवण्यासाठी शस्त्रक्रिया किंवा इतर उपचारांची शिफारस केली जाऊ शकते. हृदय अपयशासाठी शस्त्रक्रिया किंवा इतर प्रक्रियांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

कोरोनरी बायपास शस्त्रक्रिया

गंभीरपणे ब्लॉक केलेल्या धमन्यांमुळे तुमचे हृदय निकामी होत असल्यास तुम्हाला या शस्त्रक्रियेची आवश्यकता असू शकते. शस्त्रक्रियेमध्ये पाय, हात किंवा छातीतून निरोगी रक्तवाहिनी घेऊन ती हृदयातील अवरोधित धमन्यांच्या खाली आणि वर जोडणे समाविष्ट असते. हा मार्ग नवीन मार्ग हृदयाच्या स्नायूमधील रक्त प्रवाह सुधारण्यात मदत करतो.

हृदय प्रत्यारोपण

काही लोकांचे हृदय अपयश इतके गंभीर असते की शस्त्रक्रिया किंवा औषधे मदत करत नाहीत. या लोकांना त्यांचे हृदय निरोगी दात्याच्या हृदयाने बदलण्याची आवश्यकता असू शकते.

हृदय प्रत्यारोपण प्रत्येकासाठी योग्य उपचार नाही. प्रत्यारोपण केंद्रातील आरोग्य सेवा प्रदात्यांची एक टीम ही प्रक्रिया तुमच्यासाठी सुरक्षित आणि फायदेशीर आहे की नाही हे निर्धारित करण्यात मदत करते.

कार्डियाक रिसिंक्रोनाइझेशन थेरपी (सीआरटी)

याला बायव्हेंट्रिक्युलर पेसिंग असेही म्हणतात, सीआरटी हा लोकांच्या हृदयाच्या विफलतेवर उपचार आहे ज्यांच्या खालच्या हृदयाचे कक्ष एकमेकांशी समक्रमितपणे पंप करत नाहीत. एक उपकरण हृदयाच्या खालच्या कक्षांमध्ये विद्युत सिग्नल पाठवते. सिग्नल चेंबरला अधिक समन्वित पद्धतीने पिळून काढण्यास सांगतात. यामुळे हृदयातून रक्त बाहेर काढणे सुधारते. CRT चा वापर ICD सह केला जाऊ शकतो.

Conclusion

तर मित्रांनो आम्ही तुम्हाला आमच्या या Heart Failure: प्रकार, लक्षणे, कारणे आणि उपचार  article च्या माध्यमातून Heart Failure चे प्रकार, लक्षणे कारणे आणि सोबतच त्यावर उपचार देखील सांगितलेले आहेत. परंतु आम्ही दिलेली माहिती फक्त तुमच्या सामान्य माहिती साठी असल्यामुळे कुठलीही औषध डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय घेऊ नये.